داعش از کجا آمده و به کجا خواهد رفت؟
پیشروی ناگهانی و سریع داعش در عراق بخشی از مهم‌ترین اخبار این روزهای رسانه‌هاست. توجه دنیا در حالی به این گروه بنیادگرای اسلامی جلب شده که معادلات آتی منطقه زیر علامت سوالی بزرگ قرار گرفته است.
داعش، نه صرفاً گروهی بنیادگرا که پدیده‌ای خاص در جهان معاصر است. افرادی که با پرچم سیاه «لا اله الا الله، محمد رسول الله» سودای برقراری امارت اسلامی در عراق و شام را دارند، در خون‌ریزی و بی‌رحمی شهره‌اند و نه تنها از سوی کشورهای جهان و منطقه، بلکه حتی از سوی برخی چهره‌ها و گروه‌های سنی سلفی نیز محکوم شده اند، از کجا آمده‌اند؟
این گروه ظاهراً دوست چندانی (دست‌کم به صورت آشکار) ندارد و حتی القاعده را نیز به قدر کافی «اسلامی» ندانسته و با هر «غیر»ی سر جنگ دارد. داعش مجهز به سلاح‌های سنگین و جنگ‌جویان کارکشته نیز بوده و ظرف روزهای اخیر کیلومترها پیشروی و به قول خود «فتوحات اعظم»ی داشته است.
اعضای این گروه چه می‌خواهند، چه می‌گویند و رفتار جامعه جهانی و قدرت‌های منطقه‌ای در برابر این گروه چگونه خواهد بود؟
دولت اسلامی عراق و شام
رهبران «الدولة الاسلامیة فی العراق و الشام» از این‌که با مخفف «داعش» نامیده شوند، چندان خوش‌شان نمی‌آید و دوست دارند که نام کامل گروه‌شان بر زبان دیگران جاری شود.
آنان که سودای ایجاد خلافت اسلامی را در «عراق و شام» در سر دارند، از آن‌چه ناظران می‌بینند، بلندپروازترند.
واژه «شام» آن‌گونه که برخی معتقدند، محدود به مرزهای سوریه نبوده و شامل شام صدر اسلام یعنی بخش‌هایی از اردن، لبنان، سوریه و فلسطین را در بر می‌گیرد. عراق نیز از نظر داعشی‌ها محدود به مرزهای کنونی نیست. عراق عرب و عراق عجم، یعنی بخش‌هایی از ترکیه، ایران و کویت نیز بالقوه محدوده خلافت خودخوانده امیران داعش هستند.
داعش از کجا آمد؟
در نخستین ماه‌ها پس از حمله آمریکا و متحدانش به عراق در سال ۲۰۰۳، گروهی متشکل از جنگ‌جویان اسلام‌گرا تشکیل شد که اندکی بعد و در سال ۲۰۰۴ با القاعده ائتلاف کردند. این گروه که از برخی اعضای جیش الطائفه المنصوره، کتیبه انصار التوحید و السنه، جیش الفاتحین و سایر گروه‌هایی که زیر چتر شورای مجاهدین گرد آمده بودند تشکیل شد، در سال ۲۰۰۶ «دولت اسلامی عراق» را تاسیس کرد و بعدها آن را به شام نیز تعمیم داد.
در واقع، آغاز جنگ داخلی و بی‌ثباتی سوریه باعث شد تا این گروه مجال رشد و تقویت در این کشور را یافته و با کمک پول‌هایی که در ابتدا از برخی دولت‌های عرب منطقه دریافت کرد، هزینه خرید سلاح و مدیریت نیروهایش را بپردازد.
داعشی‌ها که در سال ۲۰۰۷ کمتر از یک‌هزار نفر تخمین زده می‌شدند، به سرعت با جذب نیرو از سایر کشورهای مسلمان و به کمک افسران کارکشته حزب بعث، رشد کرده و اکنون با بیش از ده‌هزار نفر نیرو در عراق و اندکی کمتر از این مقدار در سوریه، به یکی از قوی‌ترین نیروهای شبه‌نظامی بنیادگرا در منطقه تبدیل شده‌اند.
داعش در سال گذشته میلادی با القاعده اختلافات عمیقی پیدا کرد و این تضاد بعضا به رویارویی نظامی نیز رسید. ابوبکر البغدادی رهبر کنونی داعش راه خود را از القاعده و جبهه النصره جدا کرد و آشکارا گفت که حکمیت ایمن الظواهری را نمی‌پذیرد.
البغدادی که گفته می‌شود ۴۳ ساله، متولد شهر سامرا و فارغ‌التحصیل دوره دکترای علوم اسلامی از دانشگاه بغداد است، اکنون به یکی از خطرناک‌ترین چهره‌های جهان تبدیل شده و دولت آمریکا برای سر وی جایزه ۱۰ میلیون دلاری تعیین کرده است.
داعش، توفان می‌شود
هفته گذشته و در روز پنجم ژوئن ۲۰۱۴ نیروهای داعش با حملاتی برق‌آسا، ابتدا برای مدتی کنترل سامرا را در دست گرفتند و یک روز بعد حملات خود را به موصل آغاز کردند. آنان روز دهم ژوئن سرانجام موفق به تصرف موصل شدند و بنا بر آخرین گزارش‌ها با تصرف جلولا، به ۴۲ کیلومتری مرز ایران نیز رسیده‌اند.
ده‌ها هزار تن از مردم موصل به شهرهای امن کردستان عراق پناه برده و پیشمرگه‌های کرد برای مقابله با نیروهای داعش صف‌آرایی کرده‌اند. نماینده آیت الله سیستانی از شیعیان خواسته تا برای دفاع آماده شوند و گفته می‌شود که تعدادی از نیروهای سپاه قدس ایران به عراق اعزام شدند. آمریکا تا کنون گفته که قصد اعزام نیروی نظامی به عراق را ندارد و مقام‌های ایرانی اظهار کرده‌اند که برای محافظت از مرزهای کشور در صورت نزدیک‌شدن داعش آمادگی دارند.
ناوی پیلای کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد نگرانی خود را از آسیب‌دیدن غیرنظامیان اعلام کرده و قرار است سازمان ملل کمک‌های بشردوستانه خود به مناطق جنگی در عراق را افزایش دهد.
تئوری‌ها درباره قدرت‌گیری ناگهانی داعش
گروهی می‌گویند داعش را عربستان برای چنگ و دندان نشان دادن به ایران علم کرده است. این گروه از تحلیل‌گران معتقدند که عراق و سوریه به صحنه جنگ نیابتی Proxy War میان عربستان و ایران، به عنوان مدعیان رهبری اهل سنت و جهان تشیع تبدیل شده است. بنا بر این تحلیل، ملک عبدالله که از سویی می‌خواست گروهی از جنگ‌جویان سنی‌مذهب وابسته به خود را وارد معادلات سیاسی کند و از سوی دیگر با القاعده مشکلات جدی دارد، پشتیبان نهانی داعش برای مقابله با گروه‌های شیعی است.
عده‌ای در مقابل، تحلیلی کاملا برعکس دارند و معتقد هستند که سپاه قدس ایران به داعش پر و بال داده تا از سویی ثابت کند که در صورت سقوط بشار اسد در سوریه، اینان قدرت را در دست خواهند گرفت و از سوی دیگر نفوذ خود را به این بهانه در عراق گسترش دهد. این عده با اشاره به عدم مقاومت نیروهای مالکی و اظهارات برخی نیروهای مخالف دولت بشار اسد، دست جمهوری اسلامی را پشت قدرت‌گیری داعش می‌بینند.
صحت و سقم این‌گونه تحلیل‌ها را زمان معلوم می‌کند ولی آن‌چه مشخص است، پدیده ظهور قارچی شکل این گروه‌ها در صورت تضعیف سیاسی-نظامی یک کشور است. داعش در عراق با هرج و مرج‌های پس از حمله آمریکا ظهور کرد، در سوریه با استفاده از شرایط ویژه این کشور رشد یافت و اکنون در حالی به پیشروی خود در عراق ادامه می‌دهد که اختلاف‌های بنیادین میان نیروهای سنی، شیعه و کرد در عراق، این کشور را بی‌ثبات‌تر کرده است.
ایالات متحده آمریکا نیز که با وعده کمک به ایجاد دموکراسی در عراق به این کشور حمله کرد، اکنون می‌گوید که «تا وقتی رهبران عراق برنامه‌ای سیاسی برای آینده کشور نداشته باشند»، واشینگتن مداخله نخواهد کرد.
آمریکا که یک بار پیش‌تر در پر و بال دادن به گروه‌های اسلام‌گرا برای مقابله با نیروهای شوروی سابق در افغانستان دچار اشتباه استراتژیک شد و غول طالبان و القاعده را از شیشه در آورد، این بار در دو راهی قرار گرفته است.
پیش‌تر برخی شایعات در مورد همکاری جمهوری اسلامی و ایالات متحده در مقابله با داعش منتشر شده بود اما آمریکا می‌گوید که در این باره مذاکره‌ای با ایران نداشته است. البته با توجه به سوابق مذاکره‌های پنهانی متعدد واشینگتن و تهران، چنین ادعایی را باید به دیده تردید نگریست.
باید منتظر ماند و دید که نقش هر کدام از اهرم‌های قدرت جهانی و منطقه‌ای در کنترل داعش چه خواهد بود و آیا اصولا این گروه به‌سادگی قابل سرکوب و کنترل است یا خیر؟
No comments:
Post a Comment